Tarihte Buhurdanlık

Arapça “bahur” sözcüğünden gelen buhur yakıldığı zaman güzel koku veya kokulu duman çıkarıcı reçineye verilen isimdir; Türkçesi “tütsü”dür. Buhurdanlık içinde tütsü yakılan ve genellikle madenden ya da pişmiş topraktan yapılan özel kaba denir; Türkçesi “tütsülük”tür. Bahur; Eski Mısır’da, Ortadoğu’nun bütün eski kültürlerinde,Uzakdoğu’da Hıristiyanlıkta ve İslam ülkelerinde kullanılmıştır. Ancak buhurdanlığın tarihi buhur yakma geleneği kadar eski değildir.Buhurdanlık kabul edilebilecek ilk örnekler hayvan biçiminde olup 8. yüzyıl Horasan atölyeleri ürünüdür. Bu durum Türklerin buhurdan geleneğini Çinlilerden aldıklarının kanıtı olarak gösterilir. En güzel örneklerine 11 ve 12. yüzyıllarda Büyük Selçuklu döneminde rastlanan hayvan biçimli buhurdanlar çoklukla tunç ve pirinçten yapılmış içi boş ayakta duran yırtıcı hayvan ve kuş heykelleri şeklindedir. Genellikle göğüsleri hizasında menteşeli bir kapak özellikle ağız ve burunlarında ve vücutlarının çeşitli yerlerinde bir süsleme düzeni içinde açılmış delikler bulunur. Bu dönemde üç ayağın taşıdığı silindir gövdeli kubbe kapaklı kabartma kalemişi veya ajur (delikişi) tekniğiyle süslenmiş buhurdanlıklar da kullanılmıştır.Osmanlı buhurdanlıkları daha çok bir tabla üstüne oturtulmuş tek ayaklı kadeh biçiminde yapılmıştır. Üzerlerinde gövdeye menteşeyle bağlı ve üstüne duman çıkması için delikler ve çeşitli desenler oyulu kapaklar bulunur. Kapaklar yarım küre yarım yumurta veya sivri miğfer biçimindedir. Kapağın üstünde süslü bir “kulp” (tutamak) yer alır. Kimi kapakların üstüne gerektiğinde kapağı sıcakken de kaldırabilmek için küçük ve bezemeli alemler konmuştur. Kandil gibi asılan buhurdan türleri de vardır.Osmanlı buhurdanlıkları pirinç bakır gümüş ve altından yapılmıştır. Gümüş buhurdanlıklar savat ve mıhlama gibi tekniklerle işlendiği gibi bakır ve pirinç buhurdanların tombaklanmış (cıvayla yaldızlanmış) türleri dahası değerli taşlarla süslenmişleri de vardır. Tombak buhurdanlıklar genellikle İstanbul ürünüdür. Eski Şam ve Yemen buhurdanlıkları daha çok gümüş savatlarla işlenmiştir. Arapların ki kandil biçiminde olur ve zincirle asılırdı. Çin ve Saksonya kökenli çini buhurdanlıklar da kullanılmıştır.